Zespół pałacowo-parkowy Rylskich i Tchorznickich w Sanoku
Położenie na mapie Polski
Zespół pałacowo-parkowy Rylskich i Tchorznickich w Sanoku
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Zespół pałacowo-parkowy Rylskich i Tchorznickich w Sanoku
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Zespół pałacowo-parkowy Rylskich i Tchorznickich w Sanoku
49°33′47,599″N22°10′46,801″E/49,56322222,179667
Multimedia w Wikimedia Commons
Zespół pałacowo-parkowy Rylskich i Tchorznickich w Sanoku położony na terenie dzielnicy Dąbrówka.
Historia
Dwór na mapie sprzed 1914
Pierwszy budynek dworski został wybudowany na przełomie XVIII i XIX wieku. Zachowany budynek dworski pochodzi z XIX wieku (według jednego źródła z 1890[2]). Jego przebudowy nastąpiły ok. 1900 i w XIX wieku.
W przeszłości obszar na pobliskim terenie należał do rodziny Tchorznickich, którzy w XIX wieku byli właścicielami ówczesnych wsi Dąbrówka Polska i Dąbrówka Ruska (źródła wskazały na spadkobierców Jana Tchorznickiego[3][4]). Rody ziemskie Rylskich i Tchorznickich zostały ze sobą skoligacone po tym, jak w 1853 Zygmunt Rylski (zm. 1898) poślubił Józefę Tchorznicką (zm. 1907)[5]. W sierpniu 1905 Józefa Rylska zbyła Dąbrówkę Polską i Dąbrówkę Ruską na rzecz Marii Strzelbickiej (zm. 1908), z domu Ścibor-Rylskiej, żony Mieczysława Strzelbickiego[6][7][8] (kwota zakupu wyniosła 50 tys. koron[9]). Po śmierci właścicielki dobra odziedziczyły jej dzieci jako małoletni spadkobiercy, zaś jej mąż Mieczysław został zarządcą tychże dóbr[9]. Według stanu z 1911 właścicielami tabularnymi Dąbrówki Polskiej byli St. I. i St. Strzelbiccy, którzy posiadali 124 ha[10].
Przed 1914 Mieczysław Strzelbicki dokonał renowacji dworu, w tym pochodzących nawet sprzed XVIII mebli[11]. Podczas I wojny światowej dwór, jak też jego obiekty (obrazy, meble) uległy zniszczeniom[11]. Po zakończeniu wojny w 1918 w dworze zamieszkała rodzina Strzelbickich, tj. emerytowany starosta Mieczysław Strzelbicki, jego dzieci Stefania, Janina, Stanisław i Marian, oraz opiekująca się nimi ciotka Maria Parczewska[12]. Strzelbicki dokonał ponownie prac renowacyjnych dworu po zniszczeniach wojennych[13]. Majątek w Dąbrówce Polskiej – poza dworem i ogrodem – został przez niego wynajęty celem uzyskania zysku[13]. Przyjacielem rodziny Strzelbickich był prof. Józef Mehoffer, który w 1934 spędzał w majątku wypoczynek[14].
Dwór figurował pod adresem Dąbrówka Polska 1[15]. Do 1939 dzierżawcą majątku był Piotr Linscheid, trudniący się rolnictwem[16][17][18], który zamieszkał we dworze wraz z rodziną (żona Olga i dzieci Ferdynand, Ryszard, Waleria i Helena.
W chwili wybuchu II wojny światowej we dworze przebywali dr hab. Stefania Skwarczyńska (na stałe zamieszkująca w Łodzi) wraz z dwiema swoimi córkami Marią i Joanną oraz swoim osieroconym chrześniakiem[19]. Podczas kampanii wrześniowej we dworze chronili się żołnierze i oficerowie Wojska Polskiego, którzy – snując wizję rozegrania się wkrótce walk w rejonie Sanu – nakłonili Skwarczyńską do opuszczenia majątku[13]. Ewakuowała się ona wraz z bliskimi oraz z dzierżawcami dworu w kierunku wschodnim[13].
Po nadejściu frontu wschodniego i nastaniu władzy komunistycznej do początku grudnia 1944 dokonano administracyjnego podziału ziem we wsi wraz z rozdziałem między mieszkańców[20]. Po 1945 budynek dworski służył jako powierzchnie biurowe. W 2. poł XX wieku na nieruchomości ul. 1000-lecia 83 działał Państwowy Ośrodek Maszynowy w Sanoku[21][22]. Obecnie pałac dworski znajduje się pod adresem 1000-lecia 83[23].
Do wojewódzkiego rejestru zabytków zostały wpisane pozostałości parku dworskiego pochodzące z XVIII wieku (A-427 z 16 lipca 2010)[1]. Pałac oraz park dworski zostały wpisane do gminnego rejestruzabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015[23].
↑Bronisław Jaśkiewicz. Działalność artystyczno-malarska i muzealna Leon Getza ze szczególnym uwzględnieniem Ziemi Sanockiej. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 15, s. 51, 1972.
↑106. Komunikat. „Lwowski Dziennik Wojewódzki”. Nr 14, s. 170, 15 lipca 1939.
↑Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
↑Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
↑Alfred Andrzej Burnatowski: Dziennik młodzieńca. Sanok: Exodus, 1992, s. 32.
↑Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 342.
↑Wykaz jednostek i przedsiębiorstw zlikwidowanych, których akta kategorii „B” są przechowywane w archiwum zakładowym Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego Delegatura w Krośnie. bip.rzeszow.uw.gov.pl. [dostęp 2015-07-23].
↑ abZarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 1, 4. [dostęp 2016-10-19].
Robert Bańkosz: Zabytki. sanok.pl. [dostęp 2015-07-12].
Sylwester Polakowski: Pozostałości założeń dworskich województwa podkarpackiego. Krosno: Lygian, 2012. ISBN 978-83-935995-0-9. Brak numerów stron w książce
nr rej. A-427 z 16 lipca 2010[1] 
49°33′47,599″N 22°10′46,801″E/49,563222 22,179667 
