Tomasz Franciszek Bartmański

Tomasz Franciszek Bartmański

Data i miejsce urodzenia	17 grudnia 1797 Warszawa
Data i miejsce śmierci	21 marca 1880 Tadanie
Zawód, zajęcie	inżynier
Odznaczenia

Tomasz Franciszek Ksawery Bartmański (ur. 17 grudnia 1797^[1][a] w Warszawie, zm. 21 marca 1880^[b] w Tadaniu) – polski inżynier, podróżnik i publicysta, uczestnik powstania listopadowego, kawaler Orderu Virtuti Militari^[3], jeden z najwybitniejszych inżynierów okresu Wielkiej Emigracji.

Życiorys

Uczył się w szkołach pijarskich w Warszawie^[1]. Następnie szkolił się w Kaliszu w tamtejszym korpusie kadetów^[1]. Walczył w powstaniu listopadowym w randze podpułkownika artylerii^[4]. Po jego upadku udał się na emigrację do Niemiec, a później do Francji, dołączając do grona tzw. Wielkiej Emigracji. Tam prawdopodobnie studiował w École Nationale des ponts et Chaussées^[1].

Następnie od 1832 roku pracował jako inżynier we Francji, a w latach 1837–1840 w Algierze. Kierował budową najdłuższego wówczas tunelu we Francji o długości 4600 metrów. Zaprojektował w tym kraju szereg kanałów, mostów oraz dróg. W latach 1842–1844 przebywał w Egipcie^[1]. Był autorem planów fortyfikacji Aleksandrii^[1] oraz koncepcji budowy kanału łączącego Morze Śródziemne z Morzem Czerwonym^[5]. Opracował założenia terenowe pod budowę linii kolejowej łączącej Kair z Suezem^[1]. Opracował również szereg projektów systemów nawadniających. W Hiszpanii, gdzie przebywał w latach 1845–1848^[1], kierował budową kolei z Madrytu do Aranjuez oraz zaprojektował linię kolejową z Walencji do Kartageny^[5]. Zbudował miejską gazownię w Madrycie^[4]. W Andaluzji założył plantację liczącą sto tysięcy drzew oliwnych, którą zaopatrzył w urządzenia nawadniające^[5]. Budował również młyny oraz prasy z napędem wodnym.

W 1851 powrócił na stałe do Warszawy^[6]. Na emigracji zaprojektował dla tego miasta nigdy niezrealizowany projekt mostu wiszącego przez rzekę Wisłę.

Kilkukrotnie brał udział w wyprawach naukowych, m.in. w Góry Księżycowe i do źródeł Nilu (1842, jeszcze przed wyprawą Stanleya)^[7]. Był także kolekcjonerem przedmiotów pochodzących ze starożytnego Egiptu^[8].

Dzieła

Był autorem szeregu publikacji na tematy naukowe oraz podróżnicze. Jego korespondencje z podróży publikowane były na łamach czasopismach: „Biblioteka Warszawska” i „Gazeta Codzienna”. Nieopublikowane notatki z Egiptu, Nubii, Etiopii i Sennaru zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Napisał m.in.:

• Rękopis „Pogląd na Egipt”,
• „Wyciąg z podróży”,
• „Manual de economía doméstica” (hiszp.), (1848) – podręcznik o zasadach gospodarstwa wiejskiego i domowego, która została wydana w Polsce w 1856 pod tytułem „Ekonomia domowa, czyli Przepisy tyczące się gospodarstwa wiejskiego i domowego, z dodatkiem objaśnień osobliwości artystycznych”^[9].

Zobacz też

• Historia kolei w krajach iberyjskich

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• JoachimJ. Śliwa JoachimJ., Starożytny Egipt oczami Polaków. Słownik biograficzny egiptologów, archeologów i badaczy pokrewnych dziedzin, podróżników i kolekcjonerów oraz literatów i malarzy zafascynowanych przeszłością i teraźniejszością Egiptu, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2019, s. 12, ISBN 978-83-7676-301-9 .

Literatura uzupełniająca

• Stanisław Piotr Koczorowski, w: Polski Słownik Biograficzny. T. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności – Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935, s. 317–318. Reprint: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków 1989, ISBN 83-04-03484-0.

Linki zewnętrzne

• Bartmański Tomasz Franciszek [online], Onet.pl Wiem [zarchiwizowane z adresu 2007-05-22] .
• Polish Order of the Virtuti Militari Recipients (1792–1992) [online], Federation of East European Family History Societies [zarchiwizowane z adresu 2000-10-13] .