Szelężnik

Szelężnik

Morfologia (szelężnik większy)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	szelężnik
Nazwa systematyczna
Rhinanthus L. Sp. Pl. 603. 1753
Typ nomenklatoryczny
Rhinanthus crista-galli L.[3]
Synonimy
Alectorolophus Zinn Fistularia O. Kuntze Mimulus Adanson[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Szelężnik (Rhinanthus L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Obejmuje według różnych źródeł od ok. 35^[4] do ok. 45^[5][6], czy nawet 50 gatunków^[7]. Taksonomia rodzaju i oznaczanie gatunków jest trudne ze względu na polimorfizm tych roślin (występowanie licznych ekotypów^[5]) – często inaczej wyglądających w różnych porach roku i na różnych siedliskach (np. w górach i na niżu)^[6].

Występują one w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez 4 gatunki. Rośliny te rosną na łąkach i w murawach i są półpasożytami traw^[5][6]. Ograniczając rozwój traw, pozwalają utrzymać różnorodność składu runi łąkowej i dlatego są cenionymi gatunkami w ogrodach łąkowych (na łąkach kwiatowych)^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez jej południowych krańców), umiarkowaną strefę Azji (na południe po Turcję, Iran, Tadżykistan i północne Chiny) oraz północną część Ameryki Północnej (Kanada oraz północnozachodnia i północnowschodnia część Stanów Zjednoczonych)^[4]. Centrum zróżnicowania stanowi Europa, gdzie rośnie 25 gatunków z tego rodzaju^[5]. W Polsce występują 4 gatunki i wszystkie mają status rodzimych, aczkolwiek introdukowane i zadomowione zostały dwa obce podgatunki szelężnika włochatego i większego^[8]. Na liście gatunków krajowych ujmowany jest także piąty gatunek – szelężnik wysokogórski, zwany też nadobnym Rhinanthus alpinus, który jednakże stanowi nazwę synonimiczną bartsji alpejskiej Bartsia alpina (także ujętej na liście)^[8].

Gatunki flory Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[4]

• szelężnik Borbasa Rhinanthus borbasii (Dörfl.) Soó
• szelężnik mniejszy Rhinanthus minor L.
• szelężnik większy Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborny ≡ Rhinanthus major L.
• szelężnik włochaty Rhinanthus alectorolophus (Scop.) Pollich

Morfologia

Pokrój

Rośliny jednoroczne o pędach osiągających do 0,5 m wysokości, z łodygami cienkimi i sztywnymi^[6].

Liście

Naprzeciwległe, ząbkowane^[6].

Kwiaty

Żółte, grzbieciste, dwuwargowe^[6], zebrane w szczytowe grono^[4]. Kielich tworzą cztery zrastające się w dwie wargi działki. Górna warga kielicha jest rozcięta głębiej (do ok. połowy), dolna płyciej^[7]. Płatków korony jest pięć i wszystkie one są zrośnięte, tworząc w dolnej części korony rurkę. Górne dwa płatki zrastają się w wysklepioną wargę górną, często z dwoma dzióbkami (karbami). Pręciki są cztery, w dwóch parach, z nitkami owłosionymi, nie wystają poza koronę^[7][6]. Zalążnia jest górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza na końcu ze znamieniem rozwidlonym, spłaszczonym lub zgrubiałym^[6].

Owoce

Torebki z kilkoma oskrzydlonymi nasionami, zamknięte w powiększającym się w czasie owocowania kielichu^[6].

Systematyka

Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae^[6]. W systemach klasyfikacyjnych XXI wieku włączany wraz z plemieniem Rhinantheae do rodziny zarazowatych Orobanchaceae^[5][2].

Wykaz gatunków^[4]

Przypisy