Szarłat wyniosły
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | eukarionty | ||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | okrytonasienne | ||||
Klasa | Magnoliopsida | ||||
Nadrząd | goździkopodobne | ||||
Rząd | goździkowce | ||||
Rodzina | szarłatowate | ||||
Rodzaj | szarłat | ||||
Gatunek | szarłat wyniosły | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Amaranthus cruentus L. Syst. nat. ed. 10, 2:1269. 1759[3] | |||||
| |||||
| |||||
|
Szarłat wyniosły, szarłat wiechowaty, amarantus, amarant[4][5] (Amaranthus cruentus L.) – gatunek rośliny z rodziny szarłatowatych. Prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej, obecnie jest uprawiany w wielu rejonach świata[6].
Zastosowanie
Roślinę tę uprawiano na nasiona już ponad 4000 lat p.n.e. w Ameryce Północnej i Południowej, w Europie zaś pojawiła się na przełomie XVI i XVII w.[7]. Szarłat ten był, obok kukurydzy, ziemniaka i fasoli, podstawową rośliną uprawną Inków i Azteków[8]. Bywa nazywany „zbożem XXI wieku”.
Nasiona szarłatu uprawnego mają wysoką wartość odżywczą i są szeroko stosowane w piekarnictwie, przemyśle cukierniczym i farmaceutycznym. Nasiona nie zawierają glutenu, mogą zatem być stosowane w diecie dzieci chorych na celiakię.
Masa nadziemna roślin może być wykorzystana jako zielonka, susz i kiszonka. Ponadto amarant należy do grupy roślin charakteryzujących się specyficznym mechanizmem fotosyntezy typu C4, o wyższej i sprawniejszej efektywności wiązania CO2 atmosferycznego w porównaniu z roślinami o bardziej rozpowszechnionym mechanizmie fotosyntezy typu C3[7].
W Polsce ponad 90% upraw znajduje się na Lubelszczyźnie. Od pewnego czasu znów cieszy się popularnością jako surowiec na paszę, mąkę i kaszę bezglutenową, a więc przydatną dla osób uczulonych na tę substancję. Chętnie spożywany też przez wegetarian, gdyż posiada wszystkie aminokwasy egzogenne[9][8].
Nazwa
Łacińska nazwa rośliny jest źródłem nazwy barwy amarantowej, koloru wypustek przy kołnierzach jednego z historycznych polskich mundurów wojskowych. Używa się też zamiennie określenia barwy szkarłatnej.
Wartość odżywcza
|
|
|
|
|
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
- ↑ a b Amaranthus cruentus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-10-17].
- ↑ Amarant – źródło zdrowia, WP Zdrowie & Fitness, 28 listopada 2012 [dostęp 2016-05-05] .
- ↑ Szarłat wiechowaty (wyniosły) – uprawa i pielęgnacja, budujesz.info [dostęp 2016-05-05] .
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-24].
- ↑ a b StanisławS. Deryło StanisławS., ŁukaszŁ. Chudzik ŁukaszŁ., Plonowanie szarłatu uprawnego (Amaranthus hypochondriacus L. Thell.) w warunkach zróżnicowanej przedsiewnej uprawy roli i pielęgnacji roślin, „Annales UMCS sec. E Agricultura”, LXX (2), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2015, s. 55-56, ISSN 0365-1118 .
- ↑ a b Szarłat wyniosły (Amaranthus cruentus) – Natura i Ty [online], www.naturaity.pl [dostęp 2017-04-30] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-31] .
- ↑ Amarantus – wielka nadzieja
- ↑ a b c d e Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 292.324-325.328-329. ISBN 978-83-200-5311-1.
- ↑ a b c d e Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
- Britannica: plant/princes-feather
- BioLib: 38742
- EoL: 585507
- EUNIS: 150896
- Flora of China: 242414702
- Flora of North America: 242414702
- GBIF: 5384390
- identyfikator iNaturalist: 52328
- IPNI: 10631-2
- ITIS: 20730
- NCBI: 117272
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2632793
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:10631-2
- Tela Botanica: 3966
- identyfikator Tropicos: 1100428
- USDA PLANTS: AMCR4