Sforziada

Sforziada
La Sforziada (wł.)
Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae (łac.)
Ilustracja
Karta egzemplarza z Biblioteki Narodowej w Warszawie
Autor

Giovanni Simonetta

Data powstania

lata 70. XV w.

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Mediolan

Język

łacina, włoski

Data wydania

1483, 1486, 1490

Wydawca

Antonio Zarotto

Multimedia w Wikimedia Commons
Portret La Bella Principessa przypisywany Leonardowi da Vinci, mogący pochodzić z egzemplarza Sforziady

Sforziada (wł. La Sforziada, łac. Commentarii rerum gestarum Francisci Sfortiae) – dzieło Giovanniego Simonetty (Ioannes Simonetta) z lat 70. XV wieku poświęcone Franciszkowi Sforzy, władcy Mediolanu i założycielowi dynastii Sforzów[1].

Wydania

Dzieło trzykrotnie wydał w Mediolanie w swojej oficynie Antonio Zarotto (Antonius Zarotus)[1]:

  • w 1483 po łacinie
  • w 1486 po łacinie
  • w 1490 po włosku (in lingua fiorentina)

Mecenasem i promotorem wszystkich wydań był Ludwik Sforza, syn Franciszka[1]. Cześć edycji została wydrukowana na pergaminie oraz ozdobiona iluminacjami Giovanniego Pietro Birago, będącymi jednymi z najwybitniejszych zabytków sztuki lombardzkiej XV wieku[1].

Z edycji z 1490, tłoczonej na pergaminie oraz iluminowanej, zachowały się cztery egzemplarze[1]. Na podstawie różnic w symbolice dekoracji kart ustalono, że adresatami poszczególnych egzemplarzy byli[1]:

Egzemplarz w Bibliotece Narodowej

Opis

Egzemplarz przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie pochodzi z depozytu Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie[1]. Wymiary książki to 34x23,8 cm[1].

Szczególnie cenna jest siódma karta dzieła, na której znajdują się: tytuł, portret Franciszka Sforzy, bordiury na marginesach (lewy, górny, prawy) oraz alegoryczna miniatura figuralna z postaciami putt, symbolizującymi osobistości z dworu w Mediolanie (dolny margines)[1]. Centralnie umieszczone ciemnoskóre putto symbolizuje Ludwika Sforzę, który nosił nadane przez ojca przezwisko Il Moro – Maur, zaś ciemnoskóra dziewczynka obejmująca jednego z dworzan to nieślubna córka księcia, Bianka, oraz jej mąż Galeazzo Sanseverino[2].

Egzemplarz warszawski jest jedynym sygnowanym przez miniaturzystę – na karcie siódmej w podstawie prawej bordiury znajduje się podpis: „P[re]SB[yte]R IO[annes] PETR[u]S BIRAGUS FE[cit]”[1]. Podpis ten umożliwił także przypisanie Giovanniemu Pietro Birago kilkunastu innych dzieł przechowywanych w różnych muzeach, a uznawanych wcześniej za anonimowe[1].

Historia

Nie jest pewne, kiedy i w jakich okolicznościach Sforziada znalazła się w Polsce. Hipoteza, którą stawiali Bogdan Horodyski i Alodia Kawecka-Gryczowa, że egzemplarz trafił do Polski w 1518 wraz z królową Boną z okazji jej ślubu z Zygmuntem Starym, nie znalazła potwierdzenia[1][3]. Mógł jednak zostać przekazany Bonie i Zygmuntowi w późniejszym czasie, a potem odziedziczony przez ich syna, Zygmunta Augusta[4]. Następnie po śmierci władcy trafił do zbiorów Jana Zamoyskiego, być może podarowany przez Annę Jagiellonkę lub zabrany osobiście przez Zamoyskiego z księgozbioru królewskiego w Tykocinie[5].

Pierwsza udokumentowana wzmianka dotycząca egzemplarza pochodzi ze spisu inwentarza biblioteki Akademii Zamojskiej z 1675[6]. Po raz kolejny dzieło wymienione jest w spisie książek akademii z 1776[7]. W początkach XIX w. egzemplarz księgi został przeniesiony do nowo powstałej Biblioteki Ordynacji Zamojskiej w Warszawie w Pałacu Błękitnym[8]. Z tego okresu pochodzi wklejony do dzieła ekslibris o treści: „Z BIBLIOTEKI ORDYNACJI ZAMOYSKIEJ W WARSZAWIE ROKU 1815”[8]. Nie oznacza to jednak, że dokładnie w 1815 egzemplarz był już w Warszawie, gdyż wiele książek znajdujących się w bibliotece otrzymało ten ekslibris później[8]. Sforziada jest za to wymieniona w dokładnym spisie książek z 1836[8]. W czasie powstania warszawskiego Niemcy spalili Bibliotekę Ordynacji Zamoyskich, Sforziada znalazła się jednak wśród nielicznych ocalałych książek. W 1946 Jan Tomasz Zamoyski przekazał kolekcję zachowanych dzieł, w tym Sforziadę, do Biblioteki Narodowej w Warszawie[9]. Od 2024 egzemplarz prezentowany jest na wystawie stałej w Pałacu Rzeczypospolitej[10].

La Bella Principessa

 Osobny artykuł: La Bella Principessa.

W 2010 Martin Kemp i Pascal Cotte opublikowali pracę, w której postawili tezę, że wykonany na pergaminie portret La Bella Principessa, dotąd uznawany za anonimową grafikę niemiecką z XIX w., jest w istocie autorstwa Leonarda da Vinci[11]. Osobą przedstawioną na portrecie może być zaś Bianka Sforza[11]. W toku dalszych badań postanowili sprawdzić hipotezę, że portret może pochodzić z egzemplarza Sforziady przechowywanego w Bibliotece Narodowej w Warszawie[11]. W styczniu 2011 przeprowadzili badania egzemplarza w Warszawie[12]. Na podstawie badań stwierdzili, że portret mógł pierwotnie być częścią warszawskiego egzemplarza Sforziady i znajdować się za tekstem wstępnym, a przed kartą z iluminacjami Giovanniego Pietro Birago[13]. Wskazuje na to m.in. podobieństwo welinu, na którym wykonana jest i książka, i portret, a także odpowiadające sobie ślady zszyć[13]. Nie jest pewne, kiedy portret został oddzielony od książki – jednym z możliwych okresów jest przełom XVIII i XIX wieku[14].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej 2003 ↓, rozdz. „Sforziada”.
  2. ↑ Kociszewska 2013 ↓.
  3. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 3–4.
  4. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 5–6.
  5. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 12.
  6. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 15.
  7. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 17.
  8. ↑ a b c d Woźniak 2014 ↓, s. 21.
  9. ↑ Woźniak 2014 ↓, s. 23.
  10. ↑ Pałac Rzeczypospolitej. Trzy razy otwierana. Najcenniejsze zbiory Biblioteki Narodowej w Pałacu Rzeczypospolitej. Tomasz Makowski (oprac.), Patryk Sapała (współprac.). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2024, s. 9, 92.
  11. ↑ a b c Cotte i Kemp ↓, Introduction.
  12. ↑ Biblioteka Narodowa – Aktualności 2011 ↓.
  13. ↑ a b Cotte i Kemp ↓, Conclusions and Consequences.
  14. ↑ Woźniak 2015 ↓, Summary.

Bibliografia

  • Pascal Cotte, Martin Kemp: La Bella Principessa and the Warsaw Sforziad. Leonardo da Vinci Society. [dostęp 2018-05-01]. (ang.).
  • Ewa Kociszewska: Ludovico Sforza i jego Maurowie. Polona/Blog, 2013. [dostęp 2018-05-01].
  • „La Bella Principessa” Leonarda z polskiego egzemplarza Sforziady?. Biblioteka Narodowa, 2011. [dostęp 2018-05-01].
  • Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej (wersja elektroniczna). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2003. ISBN 83-7009-433-3. [dostęp 2018-05-22]. (pol.).
  • Katarzyna Woźniak: The Warsaw „Sforziad”. Leonardo da Vinci Society, 2014. [dostęp 2018-05-01]. (ang.).
  • Katarzyna Woźniak: „La Bella Principessa” and the Warsaw „Sforziad”. Circumstances of Rebinding and Excision of the Portrait. Leonardo da Vinci Society, 2015. [dostęp 2018-05-01]. (ang.).

Linki zewnętrzne

  • Sforziada w bibliotece cyfrowej Polona