Rokosz gliniański

Rycina przedstawiająca króla Ludwika I Węgierskiego nad głowami zgładzonych w czasie rokoszu senatorów

Rokosz gliniański, rokosz Granowskiego – mityczny rokosz, który miał się wydarzyć w XIV wieku. Został wymyślony w XVII wieku na potrzeby ideologii złotej wolności. Nazwa rokoszu pochodzi od miejscowości Gliniany i nazwiska generała wielkopolskiego Wincentego Granowskiego[1][2].

Opis rokoszu

Rokosz datowano na lata 1371, 1379, 1380 lub 1381. Miało do niego dojść z powodu nadużyć administracji króla Ludwika I Węgierskiego, która była zdominowana przez Węgrów. Sytuacja ta miała być przyczyną wyjazdu z Polski regentki Elżbiety Łokietkówny, matki króla. Wkrótce potem miało dojść do walk pomiędzy różnymi rodami wielkopolskimi, w efekcie czego zostali powołani nowi namiestnicy. Niezadowolona z ich rządów szlachta zaczęła domagać się przywrócenia w kraju porządku. Ludwik zwołał rzekomo sejm do Budy, na którym nie zamierzał jednak uporządkować sytuacji kraju, ale zalegalizować przejęcie ziem ruskich przez Węgry. Na sejmie część senatorów w zamian za łapówki miało zaaprobować oddanie Rusi Węgrom, co wywołało oburzenie szlachty, która zwołała wówczas zjazd do Glinian. Na zjeździe stracono przekupnych senatorów, a Wincenty Granowski miał wygłosić mowę do króla, w której ostrzegał przed zdradą wolności. Król miał wówczas nadać szlachcie liczne przywileje[1].

Badania nad rokoszem

Rokosz gliniański został wymyślony w późniejszych czasach i miał być jedną z podpór ideologii złotej wolności szlacheckiej. Według badań Romualda Wšetečki rokosz ten został wymyślony w 1606 roku jako temat pamfletu, mającego usprawiedliwić rokosz Zebrzydowskiego. Od XVIII wieku trwał spór o prawdziwość historii rokoszu. Rokosz gliniański był też przywoływany w retoryce politycznej, wykorzystywano wówczas dowolnie różne jego elementy[1].

Pierwszy za plus quam fabula (łac. więcej niż bajkę) uznał go Walenty Pęski (ok. 1630-81). Stanisław Dunin Karwicki nazywał ów rokosz commentitium (zmyślony)[3], brak podstaw opowieści wykazywał Józef Andrzej Załuski[4], lecz jeszcze na sejmie 1744 Kazimierz Stanisław Stecki przywoływał przykład gliniański, kiedy kilkunastu senatorom głowy poucinano[5].

Przypisy

  1. ↑ a b c Monika Wyszomirska: Rokosz gliniański i „Rady Kallimacha” a doktryna złotej wolności. W: Karol Łopatecki (red.), Wojciech Walczak (red.): Nad społeczeństwem staropolskim. Białystok: Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, Instytut Historii, Uniwersytet w Białymstoku, 2007, s. 73–78. ISBN 978-83-925772-0-1.
  2. ↑ Adam Tadeusz Naruszewicz (bp. of Lutsk.): Historya narodu polskiego, Volumes 9-10. T. 6. 1859. [dostęp 2012-11-23].
  3. ↑ De ordinanda republica Kraków 1871, s. 11.
  4. ↑ Specimen Historiae Polonae Criticae Warszawa 1735.
  5. ↑ Diariusz sejmu ordynaryjnego w Grodnie w roku 1744 przypadającego, cyt. za: Rokosz gliniański i „Rady Kallimacha” s. 76. Por. w Polszczę tak consulto bono publico rokoszem Granówskiego pod Gliniany, kiedy kilkunastom senatorom szyie poucinano (List stryiowski do synowca pisany, czyli też pasquillus na pany, które zdrady knuią, w te słowa, w: Joachim Jerlicz Latopisiec albo kroniczka, Kijów 1916, s. 334).

Linki zewnętrzne

  • Walenty Pęski, Domina palatii regina libertas seu familiare amicorum colloquium de statu, libertatibus et juribus Regni ac Reipublicae Poloniarum 1736
  • Aleksander Brückner, Domina Palatii i Facecye Polskie, w: Pamiętnik literacki czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, Tom 2, Numer 1/4, Lwów 1903, s. 28 - 42 (rokoszu dotyczą s. 30 - 32)
  • Augustyn Kołudzki, Thron oyczysty abo Pałac Wiecznosci w krotkim zebrániu Monarchow Xiązat y Krolow Polskich z roznych approbowanych autorow, od Pierwszego Lecha, az do teraznieyszych czasów, zupełną w sobie życia y dzieł ich niesmiertelnych zamykáiący Historyą Poznań 1707, wydanie z 1727
  • Rokosz Gliniański Anni 1379 rękopis z XVII w.
  • Rokosz polski za króla Ludwika albo pospolite ruszenie pod Glinianami na przyazd królewsky z Wengier 1379 y na pokaranie zdrayców czego kronikarze zamilczeli rękopis z XVII w.
  • Joanna Orzeł, Historia - tradycja - mit w pamięci kulturowej szlachty Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, Warszawa 2016, s. 329-387.
  • Joanna Orzeł, Silva Rerum: Rokosz Gliniański