Minahasa (lud)

Minahasa
Czarno-biała grafika przedstawia kobietę z ludu Minahasa w drodze na targ.
Kobieta z ludu Minahasa
Populacja

650 tys. – 1,25 mln

Miejsce zamieszkania

Indonezja (Celebes Północny)

Język

języki minahaskie, malajski, indonezyjski, niderlandzki

Religia

chrześcijaństwo (protestantyzm, katolicyzm), islam, wierzenia tradycyjne

Grupa

ludy austronezyjskie, Indonezyjczycy

Pokrewne

Sangir, Gorontalo, Mongondow

Mapa grupy etnicznej
Podgrupy Minahasa w prowincji Celebes Północny
Mapa etnograficzna półwyspu Minahasa

Minahasa – austronezyjska grupa etniczna z wyspy Celebes (Sulawesi) w Indonezji. Według szacunków ich populacja wynosi od 650 tys. do 1,25 mln osób[1]. Zamieszkują tereny prowincji Celebes Północny, a konkretniej północno-wschodni skrawek półwyspu Minahasa[2][3].

Są wewnętrznie zróżnicowani, dzielą się na szereg podgrup. Posługują się kilkoma językami minahaskimi z wielkiej rodziny austronezyjskiej[4], a także malajskim miasta Manado (lokalna lingua franca) i indonezyjskim[1][5]. Historycznie w szerszym użyciu był też język niderlandzki[6]. Ich rodzime języki to: bantik, ponosakan, tombulu, tonsawang, tonsea, tondano, tontemboan[7]. Pod względem językowym są bliżsi ludności Filipin aniżeli ludom południowego Sulawesi[2]. Wykształcili piśmiennictwo na bazie alfabetu łacińskiego. Większość z nich to chrześcijanie[4].

Zajmują się rolnictwem (kukurydza, warzywa, owoce, ryż, palma kokosowa, przyprawy), rozwinęli również rybołówstwo i hodowlę zwierząt[4]. Bardzo wielu pracuje w administracji[8]. Tradycyjny ubiór – sarong, kain. Małżeństwo ma charakter patrylokalny[4]. Organizacja społeczna bazuje na bilateralnym systemie pokrewieństwa (w linii matki i w linii ojca). Posługują się nazwiskami (zamężne kobiety podają swoje nazwisko rodowe po nazwisku męża), co nie jest w Indonezji zupełnie powszechne. Tradycja małżeństw aranżowanych zanikła[9]. Mają bogaty folklor, zwłaszcza muzyczny i taneczny[4].

W języku indonezyjskim bywają określani jako orang Manado (zamiast orang Minahasa)[10]. Manado to bowiem główne miasto regionu, a zarazem ośrodek administracyjny prowincji Celebes Północny[1][11]. Nie jest to jednak ścisłe określenie żadnej grupy etnicznej[10]. Czasem tym mianem określa się ogólnie ludność prowincji, zwłaszcza poza regionem[12]. Na genezę orang Manado (ludności miasta Manado i okolic) składają się różne społeczności (w tym Minahasa, Sangir, Gorontalo, Ternate i Bolaang-Mongondow), wraz z obcokrajowcami i przybyszami z innych części archipelagu[13]. Wśród Minahasa – zwłaszcza poza lokalną ojczyzną – spotyka się termin kawanua, który określa osobę z tego samego regionu, wsi lub grupy językowej[14].

Skupiska ludu Minahasa są obecne w różnych regionach Indonezji, m.in. w Dżakarcie[2] oraz na całym obszarze wyspy Celebes i w pobliskich zakątkach kraju[15]. Poza Indonezją wiele osób pochodzenia minahaskiego zamieszkuje Holandię[2][16], a także Stany Zjednoczone[17].

Historia

Lud Minahasa znalazł się pod silnym wpływem edukacji kolonialnej i kultury europejskiej (holenderskiej i hiszpańskiej)[18][19]. Prowincja Celebes Północny pozostaje jednym z najlepiej rozwiniętych regionów Indonezji (gospodarczo i pod względem standardu życia)[1]. Większość z nich wyznaje chrześcijaństwo (przede wszystkim protestantyzm[2]), choć są wśród nich również muzułmanie sunnici; po części utrzymują także tradycyjne wierzenia[4]. Ich tradycyjne wierzenia obejmują wiarę w duchy i kult przodków[2].

W odróżnieniu od wielu innych indonezyjskich grup etnicznych, w czasach przedkolonialnych lud Minahasa nie tworzył żadnych królestw[1]. Miejscowe społeczności często pozostawały w stanie konfliktu[1][20]. Tradycyjnie tworzyli niezależne jednostki polityczne zwane walak[21]. Sama nazwa Minahasa znaczy tyle, co „zjednoczeni” (od wczesnej konfederacji plemion, która powstała w celu stawienia oporu ich sąsiadom – Bolaang-Mongondow). Stąd też wywodzą się dzisiejsze podgrupy Minahasa: Tonsea, Tombulu, Tontemboan (Tompakewa[22]), Tondano (Tolour[23]), Tonsawang (Tombatu[23]), Pasan Ratahan (Bentenan[24]), Ponosakan, Babontehu, Bantik[1]. Mniejszościowe grupy Bentenan, Bantik i Ponosakan są odrębne pod względem językowym[25][26], bywają wyłączane spod terminu „Minahasa”[27]. Ponosakan uchodzą za potomków przybyszy z regionu Mongondow[28]. Wspólna tożsamość etniczna Minahasa wytworzyła się w latach 20. XIX wieku[29].

W przeszłości ludność regionu była pod wpływem politycznym i kulturowym Sułtanatu Ternate (Moluki Północne)[30][31] i przejęła lokalną odmianę języka malajskiego[32][33]. Rodzime mity Minahasa, wraz z pożyczkami językowymi, potwierdzają ich związek z ludem Ternate i regionem północnych Moluków[34][35]. W przeciwieństwie do pobliskiego ludu Gorontalo nie ulegli jednak islamizacji. Kontakty z Europejczykami utrzymywali od XVI wieku[1]. Dotarły do nich wpływy portugalskie, hiszpańskie i holenderskie[5]. Historycznie region Minahasa miał strategiczne znaczenie w handlu azjatyckim, ze względu na swoje położenie między Morzem Moluckim a Celebes[36].

Pod wpływem europejskim porzucili znaczną część swojej rodzimej kultury. Są jedną z indonezyjskich grup etnicznych, u których bardzo szybko doszło do przemian spowodowanych kolonizacją[5]. W XIX wieku na szeroką skalę upowszechniano chrześcijaństwo, poprzez działalność zachodnich misjonarzy[1][20][37]. W okresie kolonialnym część lokalnych elit wyrażała wręcz aspiracje, by region stał się prowincją niderlandzką[29]. Ponadto w najnowszych czasach zmienia się stopień użycia miejscowych języków. O ile w regionie Minahasa wciąż występują rdzenne języki z grupy filipińskiej języków austronezyjskich[38], to te znajdują się pod naciskiem lokalnego malajskiego[39]. Ekspansja malajskiego może doprowadzić do całkowitego zaniku języków minahaskich w ciągu kilku następnych pokoleń[2]. Miejscowy malajski i chrześcijaństwo stały się elementami tożsamości etnicznej Minahasa[40].

Galeria

  • Wojownicy z ludu Minahasa
    Wojownicy z ludu Minahasa
  • Dom Minahasa
    Dom Minahasa
  • Ślub Minahasa
    Ślub Minahasa
  • Taniec wojenny kabasaran
    Taniec wojenny kabasaran

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 650.
  2. ↑ a b c d e f g Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 651.
  3. ↑ Minahasans. everyculture.com. [dostęp 2022-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-12-10)]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f Michaił Anatoljewicz Czlenow: Minachas. W: Walerij Aleksandrowicz Tiszkow (red.): Narody i rieligii mira: encykłopiedija. Moskwa: Bolszaja rossijskaja encykłopiedija, 1998, s. 346. ISBN 978-5-85270-155-8. OCLC 40821169. (ros.).
  5. ↑ a b c Minahan 2012 ↓, s. 191.
  6. ↑ Timothy C. Brickell: A Grammatical Description of the Tondano (Toundano) Language. La Trobe University, 2014, s. 20. [dostęp 2023-01-09]. (ang.).
  7. ↑ Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 650, 651.
  8. ↑ Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 653.
  9. ↑ Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 651, 652.
  10. ↑ a b Emmanuel Gerrit Singgih: Mengantisipasi masa depan: berteologi dalam konteks di awal Milenium III. Jakarta: BPK Gunung Mulia, 2004, s. 127. ISBN 978-979-687-250-3. OCLC 76063824. [dostęp 2022-10-21]. (indonez.).
  11. ↑ Kim 2007 ↓, s. 91. Cytat: Moreover, a Tomohonese girl might introduce herself as 'orang Manado' [Manadonese] in the hope that she will be regarded as a 'more modernised' girl from the provincial capital, Manado, rather than 'orang Minahasa' or 'orang Sulawesi Utara' [North Sulawesi people].
  12. ↑ Parengkuan 1983 ↓, s. 51.
  13. ↑ Parengkuan 1983 ↓, s. 59–60.
  14. ↑ Fendy E.W. Parengkuan: A.A. Maramis, SH.. Jakarta: Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1982, s. 3. OCLC 21687732. [dostęp 2023-11-14]. (indonez.).
  15. ↑ Florey 2005 ↓, s. 53–54.
  16. ↑ Menno Willem Maarten Hekker: Minahassers in Indonesië en Nederland : migratie en cultuurverandering. Universiteit van Amsterdam, 1993. ISBN 90-90-06711-6. OCLC 221456929. [dostęp 2022-10-22]. (ang.).
  17. ↑ Jacobsen 2002 ↓, s. 3.
  18. ↑ Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life 2009 ↓, s. 650, 653.
  19. ↑ John William Henderson: Area Handbook for Indonesia. Washington: U.S. Government Printing Office, 1970, s. 99. OCLC 108841. [dostęp 2022-08-24]. (ang.).
  20. ↑ a b Karel A. Steenbrink: Catholics in Indonesia, 1808–1942: A Documented History. T. 2. Leiden: KITLV Press, 2003, s. 189, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 196. ISBN 978-90-6718-141-9. OCLC 54518730. (ang.).
  21. ↑ Lundström-Burghoorn 1981 ↓, s. 55.
  22. ↑ Hidayah 2015 ↓, s. 402.
  23. ↑ a b Hidayah 2015 ↓, s. 401.
  24. ↑ Hidayah 2015 ↓, s. 320.
  25. ↑ Lundström-Burghoorn 1981 ↓, s. 19, 55.
  26. ↑ Lobel 2015 ↓, s. 399.
  27. ↑ Kim 2007 ↓, s. 82.
  28. ↑ Scott Merrifield, Martinus Salea: North Sulawesi Language Survey. Dallas: Summer Institute of Linguistics, 1996, s. 8, seria: Publications in Sociolinguistics 1. ISBN 1-55671-000-3. OCLC 36657959. (ang.).
  29. ↑ a b Jacobsen 2002 ↓, s. 2.
  30. ↑ Visser 1989 ↓, s. 81.
  31. ↑ Donn Draeger: Weapons & Fighting Arts of Indonesia. North Clarendon, VT: Tuttle Publishing, 1972, s. 223. ISBN 978-1-4629-0509-6. OCLC 784885662. (ang.).
  32. ↑ David Henley: Nationalism and regionalism in a colonial context: Minahasa in the Dutch East Indies. Leiden: KITLV Press, 1996, s. 86, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 168. DOI: 10.1163/9789004486928. ISBN 978-90-04-48692-8. ISBN 978-90-6718-080-1. OCLC 35113123. Cytat: It is perhaps significant that the most obvious cultural marker of the orang Manado as a group, the peculiar form of the Malay language known as Manado Malay, has no special connection with Minahasa. Derived from a Moluccan trade dialect and still rich in Ternate vocabulary, Manado Malay has borrowed remarkably little from the Minahasan languages which it is still in the process of displacing. (ang.).
  33. ↑ Bowden 2005 ↓, s. 136. Cytat: [...] it is clearly Manado Malay which is an offshoot of North Maluku Malay [...] The distinctive variety of Malay spoken in Manado spread from the Ternate area as a result of the spice trade in the early seventeenth century.
  34. ↑ Schouten 2004 ↓, s. 218. Cytat: However, in Minahasa itself, myths and lexical traits attest to links with Ternate.
  35. ↑ David Henley. A superabundance of centers: Ternate and the contest for North Sulawesi. „Cakalele”. 4, s. 39–60, 1993. OCLC 773559335. [dostęp 2022-12-04]. (ang.). 
  36. ↑ Schouten 2004 ↓, s. 218. Cytat: In the early modern period, this region being the point of convergence between the Celebes Sea and the Moluccas Sea, it had a high strategic value in Asia’s trade.
  37. ↑ Ehito Kimura: Political Change and Territoriality in Indonesia: Provincial Proliferation. Abingdon–New York: Routledge, 2013, s. 69. DOI: 10.4324/9780203116975. ISBN 978-1-136-30181-0. OCLC 821020789. [dostęp 2022-10-25]. (ang.).
  38. ↑ M. PaulM.P. Lewis M. PaulM.P., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Minahasan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 18, Dallas: SIL International, 2015 [dostęp 2022-07-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06]  (ang.).
  39. ↑ Prentice 1994 ↓, s. 411.
  40. ↑ Timothy C. Brickell: Tondano (Toundano): a grammar sketch of an endangered Minahasan language. Abingdon–New York: Routledge, 2023, s. 13, seria: Routledge World Languages Series. DOI: 10.4324/9780429508165. ISBN 978-1-138-54997-5. OCLC 1286144534. (ang.).

Bibliografia

  • John Bowden. Language Contact and Metatypic Restructuring in the Directional System of North Maluku Malay. „Concentric: Studies in Linguistics”. 31 (2), s. 133–158, 2005-12. DOI: 10.6241/concentric.ling.200512_31(2).0006. OCLC 1291812763. [dostęp 2022-07-25]. (ang.). 
  • Margaret Florey: Language shift and endangerment. W: Alexander Adelaar, Nikolaus P. Himmelmann (red.): The Austronesian languages of Asia and Madagascar. Abingdon–New York: Routledge, 2005, s. 43–64. DOI: 10.4324/9780203821121. ISBN 0-7007-1286-0. OCLC 53814161. (ang.).
  • Minahasans. W: Timothy L. Gall, Jeneen Hobby (red.): Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life. T. 4. Farmington Hills, MI: Gale, 2009, s. 650–653. ISBN 978-1-4144-4892-3. OCLC 388481759. [dostęp 2022-12-27]. (ang.).
  • Zulyani Hidayah: Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia. Wyd. 2. Jakarta: Yayasan Pustaka Obor Indonesia, 2015. ISBN 978-979-461-929-2. OCLC 913647590. (indonez.).
  • Michael Jacobsen: Cross-border communities and deterritorialising identities: assessing the diaspora triangle: migrant-host-home. Hong Kong: Southeast Asia Research Centre, City University of Hong Kong, 2002, seria: SEARC Working Paper Series 19. OCLC 472177986. [dostęp 2023-01-25]. (ang.).
  • Ye-Kyoum Kim: Socio-cultural identities of people on an Eastern Indonesian island: A case study of Tomohon, North Sulawesi, Indonesia. W: Questions of Nationalism and Cultural Identities in the Present Day Asia. Jakarta: Research Center for Regional Resources, the Indonesian Institute of Sciences (PSDR-LIPI) in collaboration with the Japan Foundation, 2007, s. 73–102. ISBN 978-979-799-222-4. OCLC 232570705. (ang.).
  • Jason William Lobel. Ponosakan: A Dying Language of Northeastern Sulawesi. „Oceanic Linguistics”. 54 (2), s. 396–435, grudzień 2015. DOI: 10.1353/ol.2015.0022. ISSN 1527-9421. OCLC 7973568496. JSTOR: 43897709. (ang.). 
  • Wil Lundström-Burghoorn: Minahasa Civilization: A Tradition of Change. Göteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis, 1981, seria: Gothenburg studies in social anthropology 2. ISBN 91-7346-095-8. OCLC 8165475. (ang.).
  • Minahasas. W: James B. Minahan: Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, 2012, s. 190–192. ISBN 978-1-59884-660-7. OCLC 819572006. (ang.).
  • Fendy E.W. Parengkuan: Orang Manado: sebuah gambaran singkat. W: Anhar Gonggong (red.): Seminar Sejarah Lokal Komunikasi Antar Daerah Sukubangsa dan Pembauran. Jakarta: Proyek Inventarisasi dan Dokumentasi Sejarah Nasional, Direktorat Sejarah dan Nilai Tradisional, Departemen Pendidikan dan Kebudayaan, 1983, s. 51–64. OCLC 65070528. [dostęp 2023-09-07]. (indonez.).
  • Jack Prentice: Manado Malay: Product and agent of language change. W: Tom Dutton, Darrell T. Tryon (red.): Language Contact and Change in the Austronesian World. Berlin: Walter de Gruyter, 1994, s. 411–442, seria: Trends in Linguistics. Studies and Monographs 77. DOI: 10.1515/9783110883091.411. ISBN 978-3-11-088309-1. OCLC 853258768. (ang.).
  • Maria J. Schouten. Manifold connections: The Minahasa region in Indonesia. „South East Asia Research”. 12 (2), s. 213–235, 2004. DOI: 10.5367/0000000041524699. ISSN 0967-828X. OCLC 6559303421. JSTOR: 23750297. (ang.). 
  • Leontine E. Visser: Foreign Textiles in Sahu Culture. W: Mattiebelle Gittinger (red.): To Speak with Cloth: Studies in Indonesian Textiles. Los Angeles: Museum of Cultural History, University of California, 1989, s. 80–90. ISBN 978-0-930741-17-4. OCLC 20970370. [dostęp 2022-12-31]. (ang.).

Linki zewnętrzne