Juan Alfonso de Polanco

Juan Alfonso de Polanco (ur. 24 grudnia 1517 w Burgos, zm. 20 grudnia 1576 w Rzymie) hiszpański jezuita, historyk, archiwista i sekretarz Ignacego Loyoli. Po śmierci Ignacego był też sekretarzem dwóch następnych generałów Towarzystwa Jezusowego, Diego Layneza i Franciszka Borgiasza^[1].

Biografia

Młodość i wykształcenie

Urodził się we wpływowej i zamożnej rodzinie^[1] w mieście Burgos, należącym do Królestwa Hiszpanii za panowania Karola I Habsburga. Jego przodkowie byli konwertytami, którzy porzucili judaizm i nawrócili się na katolicyzm^[2]. Ojcem Juana był Grzegorz de Polanco radny miejski miasta Burgos, a jego matką była Maria de Salinas^[3]. Juan był spokrewniony z biskupem Burgos, Pawłem de Santa Maria, który przed przyjęciem chrztu był rabinem^[3]. Kiedy Juan miał trzynaście lat, zaczął edukację w kolegium przyuniwersyteckim Uniwersytetu Paryskiego^[1], gdzie studiował sztuki wyzwolone, po czym podjął studia i uzyskał tytuł magistra^[3]. Wujek Juana Alfonso został później rektorem tego uniwersytetu^[1]. Juan zetknął się na paryskiej uczelni z towarzyszami Ignacego, na przykład z takimi jak Piotr Faber, Nicolas Bobadilla, Alfonso Rodriguez i Franciszek Ksawery^[4]. Po studiach podjął pracę urzędniczą w Kurii Rzymskiej^[5], jako tak zwany „scriptor apostolicus” w roku 1541^[1]. Dzięki doświadczeniu, jakie nabył na tym stanowisku, uczestniczył później w reformie Datarii Apostolskiej za pontyfikatu Piusa V^[6]. Nabycie praktyki kancelaryjnej i poznanie środowiska Kurii Rzymskiej wykorzystał później jako sekretarz Towarzystwa Jezusowego. Do Towarzystwa Jezusowego wstąpił w roku 1541 po odbyciu rekolekcyjnych ćwiczeń duchowych prowadzonych przez Diego Layneza^[1]. Decyzja o porzuceniu prestiżowej funkcji notariusza w Kurii i dołączeniu do nowo powstałego Towarzystwa Jezusowego w wieku 24 lat nie spodobała się jego rodzicom, którzy byli kupcami i inaczej widzieli jego przyszłość^[7]. Po wstąpieniu do Towarzystwa Jezusowego podjął studia teologiczne na Uniwersytecie w Padwie, gdzie uczył się cztery lata^[1]. Podczas studiów w Padwie zaprzyjaźnił się z Piotrem de Rivandeneirem, który był hiszpańskim jezuitą, historykiem i biografem^[8].

Działalność jako sekretarz Towarzystwa Jezusowego

Ignacy Loyola ustanowił Juana sekretarzem w roku 1547^[9]. Juan Alfonso de Polanco jako sekretarz sporządzał obiegowe listy dla jezuitów, które dotyczyły działalności Towarzystwa Jezusowego^[1]. Z siedmiu tysięcy zachowanych listów Ignacego, prawie wszystkie są datowane na okres urzędowania Polanco jako sekretarza^[10]. Wiele z tych listów było napisane przez Juana na polecenie Ignacego Loyoli^[10]. Przetłumaczył też Konstytucję Towarzystwa Jezusowego z hiszpańskiego na łacinę^[11], a także pomagał Ignacemu Loyoli w jej napisaniu^[12]. Wcześniej napisał „Industrias”, które było wstępnym projektem do konstytucji^[13]. Ignacy Loyola również polecił Juanowi sporządzenie podręcznika dla jezuickich spowiedników^[14]. Nazwa podręcznika to „Breve directorium ad confessarii ac confitentis munus recte obeundum”. Była to pierwsza jezuicka książka dotycząca sakramentu spowiedzi^[15]. Podręcznik został najpierw wydrukowany w Rzymie, a następnie w Leuven na początku roku 1554^[15]. Wikariusz papieski zachęcał de Polanco do oddania manuskryptu do druku, a także chciał, aby dzieło służyło ogółowi duchowieństwa, a nie tylko jezuitom^[16]. Ignacy Loyola chciał, aby wszyscy jezuiccy spowiednicy posiadali własną kopię podręcznika de Polanco^[16]. Podręcznik cieszył się dużą popularnością aż do końca XVI wieku, kiedy zaczęto korzystać z podręcznika innego jezuity, Franciszka Toledo „Instructio sacerdotum ac poenitentium”^[16]. Juan Alfonso de Polanco był zwolennikiem częstego przystępowania do spowiedzi i przyjmowania Komunii Świętej^[17]. Juanowi de Polanco również zdarzyło się pełnić funkcję sędziego w rozstrzyganiu wewnętrznych sporów w Towarzystwie Jezusowym. Sekretarz odgrywał rolę sędziego podczas procesu Simão Rodriguesa^[18]. Portugalski jezuita był bowiem winny promowaniu kontrowersyjnych praktyk jak pokuta poprzez samobiczowanie się na ulicy^[19]. Jezuici byli też powołani przez papieża jako jego wysłannicy i negocjatorzy. Juan Alfonso de Polanco podróżował razem w tym celu ze swoim generałem Diego Laynezem. Razem z Laynezem z polecenie papieża Piusa V pośredniczyli w rozmowach między Księstwem Toskanii a Państwem Kościelnym na dworze Kosmy I z rodu Medyceuszy^[6]. Nadal, Polanco i Laynez razem udali się na kolokwium w Poissy w 1561 i na ostatnie posiedzenie soboru trydenckiego w latach 1562–1563^[20]. Polanco towarzyszył też Franciszkowi Borgiaszowi w jego podróży z Włoch do Francji. Podczas drogi powrotnej oboje zachorowali, jednak lekarze z Maceraty uznali, że stan Franciszka jest dobry i pozwolili Borgiaszowi na kontynuowanie drogi, po czym ten zmarł dwa dni później^[6]. Juan Alfonso był też archiwistą i twórcą Archivum Romanum Societas Iesu. Przyjaciel Juana, Piotr de Rivandeneira powiedział, że: „Wydawało się, że Polanco dźwiga na swoich barkach całe Towarzystwo [Jezusowe]”^[21]. Według amerykańskiego profesora, historyka i jezuity, Johna Williama O’Malleya, Juan Alfonso de Polanco i Hieronim Nadal odegrali znaczną rolę w Towarzystwie Jezusowym i nadali mu kształt^[22].

Ostatnie lata życia i śmierć

Po śmierci Franciszka Borgiasza Polanco miał dużą szansę na zostanie czwartym generałem Towarzystwa Jezusowego. Papież Grzegorz XIII miał jednak inny plan i ingerując w sprawy wewnętrzne Towarzystwa Jezusowego, wymusił, aby kolejnym generałem nie był Hiszpan^[23]. Pomijając te czynniki zewnętrzne, wybór Polanco na generała wydawał się oczywisty, ponieważ Hiszpanie dominowali liczebnie w Kongregacji Generalnej^[9]. W Kongregacji Generalnej Hiszpanie, Portugalczycy i Włosi rywalizowali między sobą. Portugalczycy sabotowali wybór Polanco na generała, a Leão Henriques, który był odpowiedzialny za donoszenie listów króla Hiszpanii do Rzymu, przyznał się, że lobbował tam za wprowadzeniem legislacji, która uniemożliwiałaby jezuitom o pochodzeniu żydowskim piastowanie urzędu generała^[24]. Żydowskie pochodzenie Polanco zostało wykorzystane jako argument przeciw jego elekcji^[2]. Kolejnym generałem został Belg Everard Mercurian. Juan Alfonso de Polanco i inni jezuici pochodzenia żydowskiego zostali pozbawieni stanowisk przez belgijskiego generała. Po usunięciu de Polanco z jego stanowiska nowym sekretarzem został Antonio Possevino^[2]. Nowy sekretarz Antonio Possevino również pochodził z rodziny konwertytów, jednakże potrafił skrzętnie ukryć ten fakt^[25]. Afera wokół potencjalnej elekcji Polanco była pierwszym krokiem ku ograniczaniu pozycji potomków nawróconych żydów. Proces ten przypieczętował piąty generał Claudio Acquaviva, który w 1593 zakazał konwertytom wchodzenia w szeregi Towarzystwa Jezusowego^[26]. Dzięki usunięciu ze stanowiska sekretarza Towarzystwa Jezusowego, Polanco mógł poświęcić się działalności pisarskiej. Pod koniec swojego życia podyktował „Chronicon Societas Jesu”, czyli Kronikę Towarzystwa Jezusowego życia^[27]. Juan Alfonso de Polanco napisał kronikę na prośbę czwartego generała Towarzystwa Jezusowego, Everarda Mercuriana^[27]. Kronika ta opowiada dzieje Towarzystwa Jezusowego, począwszy od roku 1537 aż do śmierci Ignacego Loyoli w roku 1556. Innym dziełem napisanym przez Polanco pod koniec jego życia było „Methodus ad eos adiuvandos qui moriuntur: ex complurium doctorum ac piorum scriptis, diuturnoque usu, et observatione collecta”, czyli podręcznik dla kapłanów dokonujących ostatnich namaszczeń osób umierających^[28]. Juan Alfonso de Polanco zmarł w roku 1576 w Rzymie^[1].

Twórczość

• Constitutions, 1558
• Breve directorium ad confessarii ac confitentis munus recte obeundum, 1554
• Chronicon Societatis Iesus, 1574
• Methodus ad eos adjuvandos qui moriuntur ex complurium Doctorum ac piorum scriptis diuturnoque usu et observatione collecta, 1575

Przypisy

Bibliografia

• John W. O’Malley, The First Jesuits (Cambridge: 1993), Harvard University Press
• John W. O’Malley, Pierwsi Jezuici (Kraków: 2007), Wydawnictwo WAM, tłum. Piotr Samerek
• Jose Garcia de Castro Valdes, Polanco: el humanismo de los Jesuitas Burgos 1517-Roma 1576, Coleccion Manresa 48 (Santander: 2012)
• John P. Donelly, Antonio Possevino and Jesuits of Jewish Ancestry, Archivum Historicum Societas Iesu, t. 55 (Milwaukee: 1986)
• Markus Friedrich, Der lange Arm Roms? Globale Verwaltung und Kommunikation im Jesuitenorden 1540-1773 (Frankfurt: 2011), Campus Verlag
• Markus Friedrich, Governance in the Society of Jesus, 1540-1773: its methods, critics, and legacy today, Seminarium na temat duchowości jezuickiej (Boston: 2009)
• Robert A. Maryks, Saint Cicero and the Jesuits: the influence of the liberal arts on the adoption of moral probabalism, Catholic christendom, 1300-1700 (Burlington: 2008), Ashgate Publishing
• Robert A. Maryks, The Jesuit Order as a Synagogue of Jews. (Boston: 2010), Brill Publishers