Języki centralnomolukańskie

Języki centralnomolukańskie
Obszar

Moluki (Indonezja)

Klasyfikacja genetyczna

języki austronezyjskie

Podział

• język ambelau
• języki buru
• grupa wschodnia
• języki sula

Kody rodziny językowej
Glottolog cent2254
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.

Języki centralnomolukańskie – grupa języków austronezyjskich używanych w Indonezji, w archipelagu Moluków (przede wszystkim w prowincji Moluki). Obejmuje ok. 50 języków używanych przez mieszkańców wysp Seram i Buru oraz archipelagu Sula[1][2].

Języki sula i taliabu (taliabo) są używane na terenie prowincji Moluki Północne[3].

Rozwój nowoczesnych badań lingwistycznych w regionie przypadł na lata 80. XX wieku. Zasługi na polu badania tych języków i miejscowych sytuacji językowych położyli m.in. James T. Collins i Margaret Florey[4]. Starsze materiały dot. austronezyjskich języków Moluków (w szczególności centralnej części archipelagu) ograniczają się do list słownictwa, zapisów pewnych utworów i niewielkiej liczby prac językoznawczych[5].

Języki Moluków centralnych są silnie zagrożone wymarciem. Są wypierane przede wszystkim przez malajski amboński, który służy jako regionalna lingua franca. Wzmocniło się też znaczenie języka indonezyjskiego, który jest wykorzystywany w mediach i edukacji[6].

Klasyfikacja[1]

języki austronezyjskie
języki malajsko-polinezyjskie
grupa centralno-wschodnia
grupa centralna
języki centralnomolukańskie (50)
język ambelau (1)
ambelau [amv]
języki buru (3)
buru [mhs]
lisela [lcl]
moksela [vms]
grupa wschodnia (42)
manipa [mqp]
języki banda-geser (4)
banda [bnd]
języki geser-gorom (3)
bati [bvt]
geser-gorom [ges]
watubela [wah]
języki seram (37)
język bobot (1)
bobot [bty]
języki seram wschodnie (1)
hoti [hti]
języki manusela-seti (5)
benggoi [bgy]
huaulu [hud]
liana-seti [ste]
salas [sgu]
sou upaa [wha]
język masiwang (1)
masiwang [bnf]
języki nunusaku (26)
język kayeli (1)
kayeli [kzl]
języki zatoki Piru (17)
haruku [hrk]
grupa wschodnia (12)
kaibobo [kzb]
sepa [spb]
sounama [tlt]
języki seram straits (9)
języki ambon (3)
hitu [htu]
laha [lhh]
tulehu [tlu]
język solehua (1)
paulohi [plh]
języki uliase (5)
języki hatuhaha (4)
języki elpaputi (2)
amahai [amq]
nusa laut [nul]
języki saparua (2)
latu [ltu]
saparua [spr]
język kamarian (1)
kamarian [kzx]
grupa zachodnia (4)
języki asilulu (2)
asilulu [asl]
seit-kaitetu [hik]
języki hoamoal (2)
boano [bzn]
larike-wakasihu [alo]
języki three rivers (8)
yalahatan [jal]
języki amalumute (6)
języki seram północno-zachodnie (6)
lisabata-nuniali [lcs]
luhu [lcq]
język hulung (1)
hulung [huk]
język loun (1)
loun [lox]
języki ulat inai (2)
alune [alp]
naka’ela [nae]
język wemale (1)
wemale [weo]
języki sawai-nuaulu (3)
nuaulu północny [nni]
nuaulu południowy [nxl]
saleman [sau]
języki sula (4)
mangole [mqc]
sula [szn]
języki taliabo (2)
kadai [kzd]
taliabo [tlv]

Wiele spośród języków regionu wcześnie wyszło z użycia. Do poł. XIX w. wymarły praktycznie wszystkie języki ludności chrześcijańskiej na wyspie Ambon, do czego przyczyniło się szerzenie malajskiego w charakterze języka protestantyzmu[7]. Wiedza nt. niektórych z nich jest bardzo skąpa, gdyż nie zachowały się praktycznie żadne świadectwa pisane (poza pewnymi danymi leksykalnymi)[8]. Języki wsi muzułmańskich były używane powszechnie przynajmniej do końca lat 70. XX w., lecz w XXI w. zaobserwowano zanik przekazu międzypokoleniowego również w tych społecznościach (z przyczyn socjoekonomicznych)[9].

Wymarły i bliżej niepoznany język hukumina mógł być jednym z autochtonicznych języków wyspy Buru (podobnie jak buru i lisela). Nie zostało to jednak potwierdzone; niewykluczone, że był to język migrantów z regionu Buton u wybrzeża Sulawesi[10]. Niegdyś został opisany jako dialekt buru, lecz z dostępnych danych wyraźnie wynika, że chodzi o odrębny język[11]. W nowszej klasyfikacji (2021) język taliabo (w tym kadai) został zaliczony do języków celebeskich[12][13].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Central Maluku, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-06-12] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-09]  (ang.).
  2. ↑ Grimes 2003 ↓, s. 296, 297.
  3. ↑ Collins 2018 ↓, s. 12.
  4. ↑ Collins 2022 ↓, s. 152.
  5. ↑ Collins 1982 ↓, s. 73–74.
  6. ↑ Florey 2002 ↓, s. 258–260.
  7. ↑ Collins 2003 ↓, s. 271.
  8. ↑ Collins 2022 ↓, s. 144.
  9. ↑ Collins 2022 ↓, s. 156–157.
  10. ↑ Grimes i Lesnussa 1995 ↓, s. 623.
  11. ↑ Grimes 2000 ↓, s. 99.
  12. ↑ OwenO. Edwards OwenO., Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E., Revising the classification of the Austronesian languages of eastern Indonesia and Timor-Leste [online], Paper presented at the 15th International Conference on Austronesian Linguistics (15-ICAL). June 28 to July 2, 2021, Palacký University Olomouc, 2021 [dostęp 2023-12-01]  (ang.).
  13. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Taliaboic. Glottolog 4.7. [dostęp 2023-01-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-06)]. (ang.).

Bibliografia

  • David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Central Maluku, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 23, Dallas: SIL International, 2020 [dostęp 2020-06-12] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-09]  (ang.).
  • James T.J.T. Collins James T.J.T., Linguistic research in Maluku: a report of recent field work, „Oceanic Linguistics”, 21 (1/2), 1982, s. 73–146, DOI: 10.2307/3623155, ISSN 0029-8115, OCLC 6015221068, JSTOR: 3623155  (ang.).
  • James T.J.T. Collins James T.J.T., Language death in Maluku: The impact of the VOC, „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”, 159 (2/3), 2003, s. 247–289, DOI: 10.1163/22134379-90003745, ISSN 0006-2294, OCLC 8637100879, JSTOR: 27868034  (ang.).
  • James T.J.T. Collins James T.J.T., Penelitian Bahasa di Maluku, Ambon: Kantor Bahasa Provinsi Maluku, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2018, ISBN 978-602-52601-2-4, OCLC 1099540304 [dostęp 2023-12-01]  (indonez.).
  • James T.J.T. Collins James T.J.T., Language death in Indonesia: a sociocultural pandemic, „Linguistik Indonesia”, 40 (2), 2022, s. 141–164, DOI: 10.26499/li.v40i2.347, ISSN 0215-4846, OCLC 9584948491  (ang.).
  • MargaretM. Florey MargaretM., Community Initiatives towards Language Renewal among Moluccan Migrants in the Netherlands, [w:] DavidD. Bradley, MayaM. Bradley (red.), Language Endangerment and Language Maintenance, London–New York: RoutledgeCurzon, 2002, s. 257–271, DOI: 10.4324/9781315028811, ISBN 0-7007-1456-1, ISBN 978-1-315-02881-1, OCLC 50663047  (ang.).
  • Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E., Defining speech communities on Buru Island: a look at both linguistic and non-linguistic factors, [w:] Charles E.Ch.E. Grimes (red.), Spices from the East: Papers in Languages of Eastern Indonesia, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, Australian National University, 2000 (Pacific Linguistics 503), s. 73–103, DOI: 10.15144/PL-503.73, ISBN 0-85883-460-X, OCLC 46827844  (ang.).
  • B.B. Grimes B.B., Central Maluku Languages, [w:] WilliamW. Frawley (red.), International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set, wyd. 2, Oxford: Oxford University Press, USA, 2003, s. 296–299, DOI: 10.1093/acref/9780195139778.001.0001, ISBN 978-0-19-513977-8, OCLC 51478240  (ang.).
  • Charles E.Ch.E. Grimes Charles E.Ch.E., WeslyW. Lesnussa WeslyW., Buru (Masarete), [w:] Darrell T.D.T. Tryon (red.), Comparative Austronesian Dictionary: An Introduction to Austronesian Studies, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1995 (Trends in Linguistics. Documentation 10), s. 623–636, DOI: 10.1515/9783110884012, ISBN 978-3-11-088401-2, OCLC 868970232 [dostęp 2022-08-25]  (ang.).