Dwulistnik

Dwulistnik pszczeli

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

dwulistnik

Nazwa systematyczna

Ophrys L.
Sp. Pl. 945. 1753^[3]

Typ nomenklatoryczny

Ophrys insectifera L.^[4]

Synonimy

Arachnites F.W.Schmidt
Myodium Salisb.^[5]
Ophris Mill.^[4]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Dwulistnik, dwulist, dwójlist (Ophrys L.) – rodzaj roślin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Należy do niego 28 gatunków^[5], ale z powodu ich zmienności i łatwości tworzenia mieszańców^[5] w niektórych ujęciach opisywanych jest bardzo wiele gatunków (do ponad 250)^[6]. Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę i basen Morza Śródziemnego, gdzie rodzaj jest najbardziej zróżnicowany – północną Afrykę (wraz z Wyspami Kanaryjskimi) i południowo-zachodnią Azję (po Iran na wschodzie)^[5]^[7]. W Polsce spotykane są dwa gatunki – dwulistnik muszy Ophrys insectifera oraz rozprzestrzeniający się i rejestrowany od XXI wieku dwulistnik pszczeli Ophrys apifera^[8]. Są to storczyki naziemne, związane głównie z glebami wapiennymi^[6]^[9], z formacjami trawiastymi lub widnymi zaroślami i lasami^[9]. Warżki w ich kwiatach przypominają kształtem, zabarwieniem i układem włosków samice określonych gatunków błonkoskrzydłych^[9]. Samce wabione są także substancjami zapachowymi^[7]. Storczyki z tego rodzaju są jedynymi we florze Europy zapylanymi w efekcie tzw. pseudokopulacji^[9].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne z dwiema jajowatymi bulwami korzeniowymi, odnawiającymi się corocznie^[6]^[9].
Liście: Zebrane w przyziemną rozetę, ponad którą na łodydze kwiatostanowej wykształca się jeszcze jeden, czasem dwa zredukowane, tutkowate liście^[9].
Kwiaty: Zebrane po kilka–kilkanaście w luźny kwiatostan^[9], często jednostronny^[7]. Płatki zewnętrznego okółka okwiatu zwykle są większe od bocznych płatków okółka wewnętrznego, wszystkie są szeroko rozpostarte. Boczne płatki okółka wewnętrznego zwykle są nitkowate i omszone^[9]. Warżka jest bardzo zmienna – niepodzielona lub trójłatkowa^[7], przy czym łatki bardzo zróznicowane. Łatka środkowa jest zwykle omszona, ciemno zabarwiona, z wyraźnym rysunkiem, jest wycięta lub całobrzega, często z mięsistym wyrostkiem. Prętosłup jest prosty, znamię owalne, rostellum podzielone na dwie łatki, uczepki są dwie^[9].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj sklasyfikowany do podplemienia Orchidinae w plemieniu Orchideae, podrodzina storczykowe (Orchidoideae), rodzina storczykowate (Orchidaceae), rząd szparagowce (Asparagales) w obrębie roślin jednoliściennych^[2]^[10]^[11].

Wykaz gatunków^[5]

Rodzaj Ophrys charakteryzuje się bardzo dużym zróżnicowaniem, u większości gatunków wyodrębniono wiele podgatunków, form i odmian a także scharakteryzowano wiele mieszańców zarówno między gatunkami, jak i podgatunkami. Łatwo tworzą się także mieszańce wielokrotne^[7].

Ophrys × albertiana E.G.Camus
Ophrys × angelarum Gennaio, M.Gargiulo, Medagli & Chetta
Ophrys × angelii Soca
Ophrys × apicula J.C.Schmidt ex Rchb.f.
Ophrys apifera Huds. – dwulistnik pszczeli
Ophrys × arachnitiformis Gren. & M.Philippe
Ophrys × araniferiformis Dalla Torre & Sarnth.
Ophrys argolica H.Fleischm.
Ophrys × barbaricina M.Allard & M.P.Grasso
Ophrys × battandieri E.G.Camus
Ophrys × baumanniana Soó
Ophrys × benoitiana Tineo ex Lojac.
Ophrys bertolonii Moretti – dwulistnik Bertoloniego
Ophrys bingoelensis Yild. & Kiliç
Ophrys bombyliflora Link
Ophrys × borgersiae P.Delforge
Ophrys bornmuelleri M.Schulze
Ophrys × bourlieri Maire
Ophrys × breieri Wallenwein & Saad
Ophrys × breuerorum P.Delforge
Ophrys × brigittae H.Baumann
Ophrys × brigodeana P.Delforge
Ophrys × cailliauana P.Delforge
Ophrys × campolati O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × carica H.Baumann & Künkele
Ophrys × carpinensis O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × carquierannensis E.G.Camus
Ophrys × cesinensis Medagli, D'Emerico & Ruggiero
Ophrys × chobautii G.Keller ex B.Tyteca & D.Tyteca
Ophrys × cicmiriana P.Delforge
Ophrys cilicica Schltr.
Ophrys × circaea W.Rossi & Prola
Ophrys × circlarium Pellegrino
Ophrys × clapensis Balayer
Ophrys × cranbrookeana Godfery
Ophrys cretica (Vierh.) E.Nelson
Ophrys × cugniensis Soca
Ophrys × daneschiana W.J.Schrenk
Ophrys × denisiana H.Baumann, Künkele & R.Lorenz
Ophrys × devenensis Rchb.f.
Ophrys × diakoptensis M.Bayer
Ophrys × domus-maria M.P.Grasso
Ophrys × eliasii Sennen ex E.G.Camus & A.Camus
Ophrys × emmae G.Keller ex H.Wettst.
Ophrys × epidavrensis G.Eberle
Ophrys × ettlingeriana P.Delforge
Ophrys × extorris Soó
Ophrys × feldwegiana B.Baumann & H.Baumann
Ophrys × fernandii Rolfe
Ophrys × ferruginea W.Rossi & Liuti
Ophrys ferrum-equinum Desf.
Ophrys × flavicans Vis.
Ophrys fusca Link – dwulistnik czerwony
Ophrys × grafiana Soó
Ophrys × grampinii Cortesi
Ophrys × gumprechtii O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × heraultii G.Keller ex Schrenk
Ophrys holosericea (Burm.f.) Greuter
Ophrys × inceburumensis Kreutz
Ophrys insectifera L. – dwulistnik muszy
Ophrys × jansenii P.Delforge
Ophrys × kalteiseniana B.Baumann & H.Baumann
Ophrys × kelleri Godfery
Ophrys × kohlmuellerorum Soca
Ophrys kojurensis Gölz
Ophrys konyana Kreutz & Ruedi Peter
Ophrys kopetdagensis K.P.Popov & Neshat.
Ophrys kotschyi H.Fleischm. & Soó
Ophrys × kulpensis Kreutz
Ophrys × laconensis Scrugli & M.P.Grasso
Ophrys × laconica H.Baumann & Künkele
Ophrys × liceana Renz & Taubenheim
Ophrys × lidbergii Mazzola
Ophrys × lievreae Maire
Ophrys × luizetii E.G.Camus
Ophrys lunulata Parl.
Ophrys lutea Cav. – dwulistnik żółty
Ophrys × macchiatii E.G.Camus
Ophrys × mannarica P.Delforge & C.Delforge
Ophrys × maremmae O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × marganaiensis Licheri & Rodi
Ophrys × mariae F.Fohringer
Ophrys × marmarensis H.Baumann & Künkele
Ophrys × mazzolana Falci, S.A.Giardina & Serio
Ophrys × methonensis H.Baumann & Künkele
Ophrys × minuticauda Duffort
Ophrys × montis-angeli O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × montis-grossi Kohlmüller
Ophrys × moreana H.Baumann & Künkele
Ophrys × nelsonii Contré & Delamain
Ophrys × neocamusii Godfery
Ophrys × neoruppertii A.Camus ex Ruppert
Ophrys × notabilis Renz & Taubenheim
Ophrys × nouletii E.G.Camus
Ophrys × olbiensis E.G.Camus
Ophrys omegaifera H.Fleischm.
Ophrys × painiana P.Delforge
Ophrys × paphosiana H.Baumann & Künkele
Ophrys × pardui Giotta & Piccitto
Ophrys × parenzani Medagli, D'Emerico & Ruggiero
Ophrys × parvaisiana P.Delforge
Ophrys × peltieri Maire
Ophrys × personei Cortesi
Ophrys × peteri Steffan
Ophrys × pietzschii Kümpel ex Rumsey & H.J.Crouch
Ophrys × pizzulensis Soca
Ophrys × placotica B.Willing & E.Willing
Ophrys × plorae C.Alibertis & A.Alibertis
Ophrys × pseudofusca Albert & Camus
Ophrys × pseudoquadriloba Renz
Ophrys × pseudospeculum DC.
Ophrys × quintartiana P.Delforge
Ophrys × rainei Albert & Jahand.
Ophrys × rasbachii G.Eberle
Ophrys × rauschertii Kümpel
Ophrys × raynaudii P.Delforge
Ophrys × rechingeri Soó
Ophrys × regis-minois Halx
Ophrys reinholdii Spruner ex Fleischm.
Ophrys × resurrecta O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × saintenoy-simoniana P.Delforge
Ophrys × salvatoris O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × sansimonensis Soca
Ophrys schulzei Bornm. & Fleischm.
Ophrys scolopax Cav.
Ophrys × semibombyliflora E.G.Camus
Ophrys × sicana H.Baumann & Künkele
Ophrys × sienaertiana P.Delforge
Ophrys × soller M.Henkel
Ophrys × sommieri E.G.Camus ex Cortesi
Ophrys × sorrentinoi Lojac.
Ophrys speculum Link
Ophrys sphegodes Mill. – dwulistnik pajęczy
Ophrys × spuria G.Keller ex Reinhard
Ophrys × stefaniae G.Kretzschmar & H.Kretzschmar
Ophrys × sulcitana Scrugli, Todde & Cogoni
Ophrys × syracusana O.Danesch & E.Danesch
Ophrys tenthredinifera Willd.
Ophrys × terschureniana P.Delforge
Ophrys × torrensis H.Dekker
Ophrys tremoris Gämperle & Gölz
Ophrys × turiana J.E.Arnold
Ophrys umbilicata Desf.
Ophrys × vamvakiae Kohlmüller
Ophrys × varvarae Faller & Kreutz
Ophrys × vernonensis O.Danesch & E.Danesch
Ophrys × vespertilio W.Rossi & Contorni
Ophrys × vicina Duffort
Ophrys × vittoriana H.Baumann & Künkele
Ophrys × waldmanniana Soó
Ophrys zagrica Gölz

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-02] (ang.).
↑ Ophrys. Tropicos.org. [dostęp 2023-05-01].
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Ophrys L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-02].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 650, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Helmut Baumann, Siegfried Kunkele, Richard Lorenz: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 139-140. ISBN 978-83-7073-698-9.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 123, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Dariusz L.D.L. Szlachetko Dariusz L.D.L., Michał.M. Skakuj Michał.M., Storczyki polski, Poznań: Sorus, 1996, s. 84-85, ISBN 83-85599-97-5, OCLC 41266828 .
↑ Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-02]. (ang.).
↑ Ophrys. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-05-01].